“Çələngəz” abidə-xiyaban kompleksində

Дата публикации: 29.03.2015 7:41:07

Tədbirdə Zəlimxan Məmmədli Bakıdan gəlmiş nümayəndə heyətinin xeyirxah missiyası barədə məlumat vermiş, Türk Dünyası üçün böyük önəm daşıyan tarixi bir dönəmdə bu cür taleyüklü məsələlərə hər zamankından daha artıq diqqət yetirilməsinin vacibliyini vurğulamışdır. Türklüyümüzün qürur və şərəf tarixində öz möhürünü vurmuş şəhid övladlarımızın gənc nəsillər üçün örnək ola biləcək mübarizə və mücadilə yolu barədə fikirlərini söyləmişdir. Vərəzət kənd orta məktəbinin direktoru Ələkrəm Məmmədov “Çələngəz” xatirə kompleksinin yaradılmasını burada uyuyan şəhid Türk əsgərinin xatirəsinə Şəki camaatının ehtiram göstərməsinin məntiqi nəticəsi kimi xarakterizə etmişdir. Kənd icra nümayəndəsi Ələşrəf Müslümov, Axund Hacı Arif, şair-tərcüməçi Giya Paçxataşvili, “Elimiz.Günümüz” qəzetinin baş redaktoru Qiymət Məhərrəmli, ziyalılardan Abbas Əhmədov, Rəsul Rəsulov, Elbəyi Cəlaloğlu, Gülməmməd İsrafiloğlu, 81 yaşlı Fəridə Məmmədova, Əhməd Əhmədov, Balənməd Məmmədov, Nemət Məmmədov və başqaları Türk Dünyasının azadlığı və müstəqilliyi uğrunda qurban getmiş bütün şəhidlərmızin xatirəsinə ehtiramlarını bildirərək, qanla suvarılmış Türk torpaqlarının hər qarışının göz bəbəyi kimi qorunması üçün bu gün hər zamankından daha sıx birləşmənin vacıb olduğunu vurğulamışlar. Abidənin üzərinə tər qərənfillər düzülmüş, şeirlər səsləndirilmiş, xatirə şəkilləri çəkdirilmişdir.

Türk Dünyasının böyük şairi Bəxtiyar Vahabzadənin “Tək qəbir”ə həsr etdiyi şeirin iki bəndi xatirə kompleksinin üzərinə həkk olunmuşdur. Qonaqlar kompleksin ərazisi ilə də tanış olmuşlar.

Çıxış edən kənd sakinləri vaxtilə Şəkinin icra başçısı olmuş Əşrəf Məmmədovun bu abidənin yaradılmasındakı müstəsna xidmətini qeyd edərkən, Əşrəf müəllimin bu kompleks haqqındakı yazısından bəzi nüansları xatırladım: - Mən hələ uşaq olarkən tez-tez kəndimizdən buranı ziyarət etməyə gələrdik. İlk əvvəl insanlara buranın ətrafını çəpərləməyə belə imkan vermirdilər. Sonralar ağacdan çəpər düzəldərək, qəbri hər tərəfdən əhatəyə aldılar. Daha sonralar isə, gördüyünüz kimi, dəmir məhəccərlə əvəz etmişlər. Azərbaycan rus-sovet imperiyasının tərkibində olduğu müddətdə buraya vəzifəli şəxslərin gəlməsi qadağan idi. Bununla belə, qadağalar sıravi insanlara öz təsirini göstərməkdə aciz idi. Şəki şəhərindən və ətraf kəndlərdən adamlar gizlin olaraq buraya gəlir və “Tək qəbir”i yad edirdilər. 1930-cu illərdə həmin qəbri yaddaşlardan silmək, izini itirmək üçün buradan keçən dədə-baba yolunu bağladılar, indi həmin yoldan nişanə belə yoxdur. Qəbrin ətrafındakı mühafizə çəpərini sökdülər. Görəndə ki, insanlar buranı yenə də ziyarət edirlər, bu dəfə qəbrin əsas nişangahını – nəhəng palıq ağacını kəsərək yox etmək istədilər. Amma adamlar palıd ağacına müxtəlif rəngli əsgilər bağlamaqla, onu toxunulmaz etdilər. Buranın fiziki məhvindən ehtiyatlanan imperiya əyanları ideoloji maşının bütün gücünü “Tək qəbir”in tarixinin saxtalaşdırılmasına yönəltdilər. Əsas hədəf gənc nəslin düşüncəsinin yanlış formalaşdırılması idi. Yaşlı nəsil bu qəbirdə kimin uyuduğunu yaxşı bilirdi. Günlərin bir günü Vərəzət kəndində ibtidai sinif şagirdlərini məktəbin həyətinə toplayaraq, təbliğat aparmağa başladılar. Şəhərdən gəlmiş maarif şöbəsinin inspektoru “Tək qəbir”in tarixindən də danışdı. O dedi:

- Uşaqlar, savadsız adamların kor-koranə söhbətlərinə inanmamalısınız, bir çox məsələlər barəsində uydurma danışırlar. Məsələn, götürək sizin kəndinizin girəcəyindəki “Tək qəbir” barəsində danışılan sözləri. Həmin “Tək qəbir” kimindir? Ərəbistandan bu yerlərə dəvə ilə nöyüt, duz gətirərlərmiş. Həmin adamlar mallarını satdıqdan sonra qayıdıb gedərlərmiş. İldə bir neçə belə ticarət karvanı gələrmiş. Həmin səfərlərdən birində ərəblər öz malını satıb qayıdarkən, bizimkilər onları tamah məqsədi ilə öldürərək pulunu ələ keçirmiş və oradaca torpağa basdırmışlar. Şəhərdən gələn inspektorun danışdıqlarına qulaq asan ibtidai sinif şagirdlərindən biri də mən idim. Həmin gün evə qayıdaraq inspektorun söylədiklərini olduğu kimi anama danışdım. Anam bu fikrə öz etirazını bildirdi: - Tək qavır övliyadır, bala, - dedi. – Çox keçməz ki, həmin adamların cəzasını Allah özü verər. Sən heç zaman oraya şəkk-şübhə gətirmə. Anamın dedikləri nə qədər inandırıcı olsa da, düşüncəmə həkk olunmuş inspektorun söylədikləri, müəllimimin də təsdiq etdiyi fikirləri yarıb keçmək gücündə deyildi. Oğlunun inanmadığını görən anam qorxurdu ki, ziyarətgaha edilən şəkk-şübhə mənə zərər verər. Ona görə də axşam atam işdən gələndə oğlunun söylədiklərini ona açmaq qərarına gəlir.

Atam İsrafil kişi “Tək qəbir” haqqında məktəbdə deyilən sözlərin iyrənc bir yalan və Türkdilli xalqların köklərini, abidələrini, şəxsiyyətlərini unutdurmaq işinin tərkib hissəsi olduğunu yaxşı bilirdi. Onu hədsiz narahat edən məhz bu idi. Düşünürdü ki, bir zaman gələcək, İsrafil kişi və onun kimilər həyatdan köçəcəklər. Yeni yazılan tarixi əsərlər isə rus-sovet ideologiyasının senzurasından keçdikdən sonra çap edilirdi. Gənc nəsil “Tək qəbir”in tarixini məcburi qaydada maarif şöbəsinin inspektoru kimi insanlardan, ən yaxşı halda isə tarixi həqiqətlərin saxtalaşdırıldığı kitablardan öyrənə biləcək. Həqiqət, heç olmazsa şifahi olaraq yeni nəslə ötürülməlidir. Atam, sözün düzünü danışmaqdan çəkinməyən bir insan idi. Övladlarına da sözün düzünü deməyi öz borcu hesab edirdi. Ona görə də bazar günü evdə qalmağı və övladları ilə heç olmasa bir neçə saatlığa bir yerdə olmağı qərara almışdı. Səhər yeməyindən sonra atam bizimlə söhbətə başladı. Mən dərslərim haqqında danışdıqdan sonra, şəhərdən gələn qonağın “Tək qəbir” ziyarətgahı barəsində söylədiklərini atama dedim. O, əsəbləşdiyini gizləyə bilmirdi. Sifəti gah ağarır, gah da qaralırdı. Həqiqəti övladlarına açıb söyləməyi qərara alsa da, bu həqiqəti elə çatdırmaq istəyirdi ki, uşaqların öz müəllimlərinə olan inamları itməsin.