Milli-bədii təfəkkürümüzün aparıcı siması

Дата публикации: 21.08.2016 15:16:06

Unudulmaz tənqidçi-alim, türkoloq Aydın Məmmədov B.Vahabzadə poeziyasını “Vətən torpağından göyərmiş poeziya” hesab edir və onu “…əzabkeş fikrin, dünya, insan, sevgi və azadlıq haqqında çırpıntıların poeziyası” kimi qiymətləndirirdi. “Məhz nəslinə, xalqına, kökünə bağlılıq, təkrarsız, fərdi, milli çalar Bəxtiyar şeirini çağdaş Azərbaycan poeziyasının faktına və olaysinə çevirib, ondan çağdaş Şərq və dünya şeir prosesinin məcrasında danışmağa əsas və haqq verib” deyən görkəmli ədəbiyyatşünas Yaşar Qarayev, B.Vahabzadə yaradıcılığını aşağıdakı kimi dövrləşdirirdi: “Onun yaradıcılığının I dövrü məktəb şeirləridir, o, şair kimliyini o zaman qazanır; II dövrü – tarix və dünya adlı səyahətə çıxır; III dövrü özünə səyahət, özünə enmə dövrüdür.” Elə buradaca qeyd etmək istəyirəm ki, B.Vahabzadə yaradıcılığının son dövrünü, “içindəki Allahı etiraf dövrü” kimi də qiymətləndirmək olar. “A”-dan “ana” yazdıq, “b”-dənsə “baba”, “V”-dən “Vətən” yazdıq, “e”-dən “el”, “oba”. Ana yurdumuzu bu səslərlə sən Ruhuna, qəlbinə həkk edəcəksən. Və ya Yaz ayları çağıldayan selmisən? Bu dünyanı oyuncaqmı bilmisən? Həyat səni güldürəndə gülmüsən, Hünərin var, ağladanda gül, görüm. Yaxud

Baxdım məzarçıya, bir də qəbrə mən,

qəlbimin nidası çıxdı dilimdən:

– Məzar tikən üçün

tikdiyi qəbir,

çörək ağacıdır,

mənimçün fikir.

B.Vahabzadə yaradıcılığından gətirilən bu örnəklər ömrün ayrı-ayrı mərhələlərində insan düşüncəsinin necə dəyişdiyini aydınca əks etdirir. Elə buna görə də, B.Vahabzadə yaradıcılığında məktəb şeirlərindən Vətən şeirlərinə keçid tamamilə təbii surətdə baş verib. Çünki burada aparıcı xətt ana südündən ana məktəb sevgisinə, ana məktəb sevgisindən ana vətən sevgisinə çevrilməklə davam edib. Bu da, əlbəttə, ən sonda özünü və dünyanı dərk etmək cəhdinə çevrilməliydi…

Ehramlar ölkəsində sıxıla-sıxıla gəzən ərəblə, türklüyünü danan azərbaycanlının tale oxşarlığı göz qabağında olduğundan onu görməmək mümkün deyildi. Ölü dil hesab edilən latın dilindən söz açan şair elə Azərbaycanda da Azərbaycan dilinin öldürülməsinə işarə edərək yazırdı:

– “Mən azadam”, “müstəqiləm” sözlərini

Öz dilində deməyə də

İxtiyarın yoxsa əgər,

De, kim sənə azad deyər?

B. Vahabzadə “Yollar-oğullar” poemasında olaylari Əlcəzair müstəvisinə keçirməklə, təmiz qanlı ərəblə fransızlara calaq edilmiş ərəbin – Etyenlə Mustafanın fərqinə varmalı idi:

Mustafa “Mənimdir bu ana torpaq”

deyə gəlmələrə oxudu meydan.

Silib, təmizləmək istədi, ancaq

Vətəni Etyenin dayılarından…

Əbəs yerə deyildir ki, filosoflar mifi “şəxsiyyət forması”, “möcüzə”, “dialektika” hesab edirlər. Ədəbiyyat isə “mif”i “söz” kimi qiymətləndirir. Mif semantikası ilə söz semantikası birində hissi-idraki qavrayış, digərində isə ədəbi-bədii ifadə şəklində üst-üstə düşdüyündən şeir və şair mifi yaranır. Bu mifin nüvəsində isə böyük sevgi dayanır. Məsud Əlioğlunun bu fikri necə də yerinə düşür: “Bəxtiyar Vahabzadə sevilən şairdir. Fəqət sevilə bilmək üçün sevməyi bacarmaq lazımdır. Sevə bilmək isə istedadlı olmağın bariz xüsusiyyətidir.”

Sözü möcüzə səviyyəsinə qaldırmaq üçün şair özünü və dünyasını bütövlükdə görməyə can atır. Şəxslər sonsuzluğunda öz şəxsiyyətini, ölçülərin ölşüsüzlüyündə özünü və dünyasını görə bilmək üşün şair özündən və dünyasından uzaqlaşıb ona qıraqdan baxmağı, baxdıqca da dəyərləndirməyi bacarmalıdır. Burada təmənnasızlıq və təbiilik əsas şərtdir. İlyas Əfəndiyev demişkən: “Bəxtiyar hər nə yazırsa ürəkdən yazır, təbii yazır, təmənnasız yazır.” Üstəlik şair özünə enmək və nəinki gördüyü, hətta təsəvvür etdiyi dünyaya da nüfuz etmək səviyyəsində olmalıdır. Əslində bu da azdır. Şair bunları hissin və idrakın süzgəcindən keçirməlidir. Bu isə taleyin hökmü ilə olur. “Bəxtiyar dərin axtarışda olan və narahat düşüncələr şairidir” deyən Yeqor İsayev, “Şair Bəxtiyarın bəxtiyarlığı onun qibtə ediləcək dərəcədə böyük olan poetik istedadıdır” deyən Rəsul Rza, “Mən Bəxtiyar Vahabzadəyə müəllim deyirəm, çünki onun şeirlərini oxuyanda, yaxud tərcümə edəndə ondan öyrənirdim və öyrənirəm” deyən Rimma Kazakova , “Onun yaradıcılığında istedad, mədəniyyət, lirikanın gücü və həyat təcrübəsi ahəngdar birləşir” deyən Stanislav Kunayev necə də haqlı idilər.

Özündən və dünyasından uzaqlaşma (yaxud özünə və dünyasına yaxınlaşma) mif və şeir üçün ortaq əlamətdir. Mifik və poetik uzaqlaşma (və ya yaxınlaşma) məzmun içində məzmun, forma işində forma tapıntısına səbəb olur. Şair gerçək olaylar içərisindən insan toplum üçün xarakterik olanı seçib ayırır, özündən uzaqlaşdıraraq (və ya özünə yaxınlaşdıraraq) ədəbi-fəlsəfi prizmadan baxdıqca onu poetikcəsinə yaşayır.

Kentavrlar, qippoqriflər, yeddibaşlılar, oxbatmazlar, qılınckəsməzlər, topdağıtmazlar… mifik-poetik uzaqlaşma və yaxınlaşmada öz mahiyyəti, məzmunu ilə görünən gerçəkliklərdir. Şairin böyüklüyü mifik-poetik uzaqlaşma və yaxınlaşma bacarığının səviyyəsi ilə ölçülür.

B.Vahabzadəni sözümüzün ağsaqqalı edən əsas amil onun tam aydın görününcəyədək olay və faktdan uzaqlaşa bilməsi, formadan daha çox məzmun və mahiyyətə yaxınlaşmasıdır.

Sovet dönəmində yazılan bütün tarix kitablarında “Gülüstan sülh müqaviləsi”ni Azərbaycan xalqının tarixi xoşbəxtliyi kimi qiymətləndirirdilər. Əlbəttə, B.Vahabzadə ilə bir yüzillikdə yaşayanların çoxu bu müqavilə haqqında bilirdi. Onları 1813-cü il olaylarından öz günlərinədək olan dövr ayırırdı. Onların olay və faktdan uzaqlaşma məsafəsi elə bu qədər idi. Onlar “Gülüstan”ın Rusiya ilə İran arasındakı sülh müqaviləsi olduğunun, burada Azərbaycanın iştirak etməməsinin fərqinə varmırdı… Azərbaycanı “müharibədə əldə edilən qənimət” kimi bölüşdürəndən sonra imzalanan “sənəd”in obrazlı, düşünülmüş, gerçəklikdə görünə bilməyən tərəflərini fərq etmək poetik uzaqlaşmada mümkün ola bilərdi…

B.Vahabzadəni milli-bədii təfəkkürümüzün aparıcı simasına çevirən əsas amil olayı və faktı bütövlükdə görməsində, onu ədəbi-bədii təhlil süzgəcindən keçirməsindədir – “Gülüstan sülh müqaviləsi”nin mahiyyətini poetik şəkildə ortaya qoymasındadır. Elə buna görə də, “Gülüstan sülh müqaviləsi”ni günün gerçəkliyi kimi qəbul edib barışanlar, B.Vahabzadənin intellektual-poetik “Gülüstan” harayından diksinib qalxdı. B.Vahabzadə gerçək-tarixi olaya elə bir güzgü tutmuşdu ki, orada ləyaqət və heysiyyətimizin necə tapdalandığı, necə bir amansızlıqla şaqqalandığımız aydın (özü də, çox aydın!) görünürdü. Bu aydınlıqda oyanmaqda olan milli mənlik hissini ört-basdır etmək mümkün deyildi. Çünki poetik işıqda görünməyən yerimiz yox idi və sovetin mifik təbliğat maşını sındırılmışdı…

Artıq hər bir Azərbaycanlı üçün konkret vətən var idi:

…Vardırsa yaranmış,

Mütləq yaradan var.

Varsansa…

özündən

Əvvəlcə atan var.

Dünya quru bir səs,

Qəm çəkməyə dəyməz.

Yüz-yüz itən olsun,

Min-min də bitən var…

Şükr eyliyəlim ki,

Bizlərdən həm əvvəl,

Həm sonra Vətən var.

Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığını “tarixin şah damarını axtarmaq” cəhdi kimi qiymətlən-dirən mərhum türkoloq-alim Aydın Məmmədovun 1981-ci ildə qələmə aldığı “Zamanla səsləşən şeirlər sorağında” adlı 2-ci məqaləsindəki bir məqamı yada salmaq istərdim. O yazırdı: “Şükr eyləyəlim ki” ifadəsi mətn daxilində qəribə bir təlqin gücü qazanır, nisbətən mücərrəd səciyyə daşıyan vətənpərvərlik məfhumunu sanki göylərdən yerə endirərək, dünyanın bir parçasını, bir küncünü doğma yurda, (onu) Vətən deyib əzizləyən hər kəsin gündəlik və əbədi sevincinə, həyat enerjisinə çevirir”.

H.Manaflı demişkən, “1988-ci ildən başlayaraq yalnız yaradıcılığı ilə deyil, həm də fəal ictimai-siyasi mövqeyi ilə olayların mərkəzində olan” B.Vahabzadə, 1990-cı ilin 20 Yanvar gününü bütün şiddəti ilə yaşamışdı. O məşum günün şəhidlərinə həsr etdiyi poemada azadlığın yaxında olduğunu hamıdan daha çox hiss edirdi:

Onlar sübut etdi, hər qara zülmün

Əli uzunsa da, ömrü gödəkdir.

Xalqın azadlığı sabah, biri gün

Şəhid yarasından göyərəcəkdir.

Şəhid qanı ilə suvarıldıqca böyüyən və qol-budaq atan azadlıq ağacını görmək B.Vahabza-dəyə birdən-birə nəsib olmamışdı. O bura qədər mifik-poetik bir ovqatla M.Ə.Sabirin “necə ağlayıb, necə güldüyünü” yaşamışdı, “tamam qəmzadələrin və möhnətkeşlərin yüklərini götürmək və məzlumların halına yanmaq üçün xəlq olunan” M.Füzulinin “şəbi-hicran” alovunda necə şölə çəkdiyinə baxa-baxa isinmək eşqi ilə olay və faktlara 500 illik məsafədən nəzər salmışdı…

Qatı qaranlıqlar, parlaq işıqlar içərisində Füzulinin elə özü olduğunu görən B.Vahabzadə titrəyib özünə dönmüşdü, mifik “şəbi-hicran”ı poetik “Şəbi-hicran”a çevirmişdi. B.Vahabzadə qəriblikdə qərib olduğundan Vətəndən göndərilən bir dəstə çiçəyin ətri ilə xəyalları qanadlanmış Füzuli kimi vəcdə və ehtizaza gəlmiş, Vətəndə olsa da, Muğanı, Xəzəri, “səslənən Kürü”, “hayqıran Arazı”, Samux meşələrini gözlərinin önünə gətirmiş, özünü doğmaların arasında qərib hiss etmiş, üzünü ustad şairə tutaraq belə demişdi:

Əsrlər ötsə də, o vaxtdan sənin

Hər dərdin, hər qəmin bizə tanışdır.

Qəlbindən od alan sətirlərinin

İstisi hələ də soyumamışdır…

B.Vahabzadənin özü və öz taleyi ilə tanışlığı bununla bitməmişdi. O daha da irəli getmiş, insanlığa və dünyaya sevgisi ilə özünü ən ali məqamda dərk etmək istəmişdi:

İdrakda yol açmış gecədən gündüzə Allah.

Güldürməsən öz könlünü, gülməz üzə Allah.

Dünyaya şəfəqlər kimi Tanrım səpələnmiş ,

Qəlbin gözü yanmazsa, görünməz gözə Allah.

Şair elə bu məqamda cin, şeytan xislətli adamların ondan necə qorxduqlarını, qorxduqları üçün ona necə tələ qurduqlarını hiss etmişdi…

Birdən gözünə faniliyə qəhqəhə çəkən Nəsimi görünmüşdü. Füzulinin timsalında özündən 500 il öncə var olan varlığına, Nəsiminin timsalında isə 700 il öncəki özünə baxmışdı. Artıq orada ümumbəşəri sevginin işığında xəbisliklərinin aşkarlanacağından qorxan iblis təbiətli əmirlər, vəliəhdlər onun dərisini soyurdu… Bununla da iş bitmirdi. Nəsil-nəsil insan və gözəllik qarşısında baş əydikcə ucalan yeni-yeni Nəsimilər meydana gəlirdi. Nəsimini soyan nadanlar yenə də öz işlərində idi. Bu həqiqətləri öz taleyində yaşayan B.Vahabzadə insanları Hüseyn Cavidsayağı qorxmazlığa və dönməzliyə çağırırdı :

İnsanı ucaldan ulu bir eşq, dəyanət.

Alçaldan isə… Qorxu, xəyanət.

Qorxduqsa ölümdən və əcəldən,

İnsanlığı verdik demək əldən.

Qorxduqsa əgər zülmdən, haqdan keçər olduq.

Qorxduqsa əgər zülmə qul olduq, nökər olduq.

Nəsimilərin get-gedə təkləndiyini görüncə şairin qəlbindən dəli bir fəryad qopdu və bu fəryad tarixi bir dramın sərlövhəsinə çevrildi. S.Rüstəm yazırdı: “Səməd Vurğunun “Vaqif” dramından sonra “Fəryad” pyesi dramaturgiyamızda olan böyük bir boşluğu doldurdu.” Özünə və dünyaya mifik, poetik, fəlsəfi gözlə baxan şair, soyulan dərinin özününki olduğunu hiss etdikcə daha da irəliyə (əslində geriyə, yəni keçmişə…) boylandı. Orada pas tutmuş bir qılınc gördü. O qılınca əl uzatmağa kimsə cürət etmirdi. Şair irəli keçib o qılıncı götürmək istəyəndə qabağını kəsdilər: – Əl vurma, sehirlidir! Bu qılınc kimin əlində olsa, elə onun özünü kəsər, – dedilər…

1200 il bundan öncə özünün nə gündə olduğunu görən şair heyrət və dəhşət içində “Özümüzü kəsən qılınc” əsərini qələmə aldı. Özündən öncəkilərin ona vəsiyyət etdiklərini bugünkü və gələcək nəsillərə çatdırmaq istədi.

Poetik-fəlsəfi, təfəkkürlü yaradıcılığın bir sirri də öz daxilinə enməklə özünə doğru yol getməkdədir. B.Vahabzadə yaradıcılığının daha bir özəlliyi də elə bundadır. Öz şöhrətli keçmişi və tarixindən ta bu günlərədək keçilən yollara nəzər salan şair, fərd kimi, millət kimi cılızlaşmağa etiraz edir: “gələni çəpiklə qarşılamağı, gedəni təpiklə yola salmağı” öz-özünə yadlaşma kimi qiymətləndirir. XX yüzilin sonlarında xalqımızın başına gələn bəlaların qarşısını almaq üçün milli ruhumuza qayıdışı zəruri sayır:

Güzəran naminə boğuldu gerçək,

Yalana əl çaldı şərəf də, şan da.

Bəy, xan qürurumuz yolçu payı tək

Paylandı didərgin çadırlarında…

Bəzən xatirələr ona qorxulu yuxular kimi görünür. Ona görə ki, şairin şahidi olduğu olaylar və qarşılaşdığı insanlar çox mürəkkəbdir. Bu mürəkkəblik qarşısında tərəddüd keçirməmək mümkün deyildir. Mənsub olduğu xalqın sabahı üçün təşviş keçirən sair yazır:

Bunu düşündükcə xoflanıram mən,

Vallahi, kimsədən bir gileyim yox.

Mən necə qorxmayım xatirələrdən?

Mənim keçmişim var, gələcəyim yox.

Şairin bu fikrində nə qədər haqlı olmasını situativ məqamlarla izah etmək olar. Yəni hansısa bir məqamda deyilən bu fikir ani şəkildə gəlib keçən hislərin yaratdığı ovqatın məhsuludur. Təbiidir ki, xalqının keçmişi ilə öyünən bir şair həm də öz xalqının gələcəyi ilə fəxr etmək arzusunda olur. Burada, sadəcə olaraq, gözəl bir gələcəyimiz olsun deyə narahatlıq keçirən şairin “mənim keçmişim var” deməklə gələcək nəsillərə gələcəyimizi qorumaq tapşırığı öz ifadəsini tapır.

Bütün yaradıcılığı boyunca onu ən çox düşündürən ZAMAN problemi olmuşdur. Keçmişi və gələcəyi indiki zamanın üzərində toplamaq bacarığı, bugünündən dünəninə və sabahına baxmaq istəyi mövzu və janr rəngarəngliyindən asılı olmayaraq onun şeirlərinin ana xəttinə çevrilib.

Şəxsiyyət kimi ölçülü, şair kimi ölçüsüz zaman içində yaşamaq B.Vahabzadə poeziyasının fəlsəfi məzmununa daha çox sirayət edib. Çox güman ki, B.Vahabzadəni yaradıcılığı baxımından 1813-cü ilin bəlli (adıyaman) müqaviləsindən Göytürk imperiyasına qədər aparan qüvvə, onun zamana fəlsəfi münasibətindən irəli gəlib. Maraqlıdır ki, onun tarixi-fəlsəfi əsərlərində olduğu kimi lirik əsərlərində də zamanın mahiyyətini açmaq cəhdi vardır.

Zaman rəqəmlərə sığmadığına görə elmin, hamıya aydın və hamıya qaranlıq olduğuna görə hər bir kəsin ağrılı yeridir. Zaman ölçülü olduqda davamlıdır, ölçüsüz olduqda əbədiyyətdir. Müəyyən bir zaman çərçivəsindən başqa bir zaman olduqda çıxmaq mümkündür. Əslində poetik özündən uzaqlaşma və özünə yaxınlaşma B.Vahabzadənin zaman içərisində hissi-idraki manevrlərindən başqa bir şey deyildir. Vaxtilə Nəsimini hər iki məkanda məkansızlıq sıxdığı kimi B.Vahabzadəni də ölçülü və ölçüsüz zamanda zamansızlıq sıxır, hətta, bir çox məqamlarda məkana münasibətdə qəribə çalarlar da yaranır:

Oğul şəhərdədir, anasa kənddə.

Görüşə bilmirlər bir məmləkətdə.

“Gözləmə otaqları”, “insan əzaları satılan əczaxanalar”, “iynəylə, dərmanla qadına hamiləlik bəxş edən kabinetlər” və nəhayət, bu dünya onu sıxıntılı düşüncələrə vadar edir. Bəzən zaman və məkan dolaşıqlığında… şair xoşbəxtliyinə qibtə etməmək də olmur. İllər boyu həsrətdən, hicrandan gileyli şairin əlçatmaz vüsalında könül xoşluğu görürük:

Sən mənim qəribə qismətim, payım,

Gecələr Günəşim, gündüzlər Ayım.

Güneydə quzeyim, qışda yazımsan,

Sən mənim həmişə əlçatmazımsan.

İşə bir bax..! Vüsalı da özündən əlin çatmayacaq qədər uzaqlaşdırasan və bundan da həzz alasan! Bu məqamda Süleyman Rəhimovun kəlamlarını xatırlamaq yerinə düşür: -Bəxtiyarın bütün fəaliyyətində onun şairliyi birincidir, başdır.

Şairin ölçülü zaman qəlibində ömür məfhumu müxtəlif məzmunda və mahiyyətdə olur. “Dərinə boy verən qısa bir ömrü on ömürdən, yüz ömürdən üstün” tutan B.Vahabzadə eyni bir gecədə oğul gözləyən ana ilə bir-birinə qovuşan sevgililərin zaman adlı “daş-tərəzi”lərinin ayrı-ayrı olduğunu yazır :

Bir evdə intizar, könül möhnəti

Vaxtın ayağına daş bağlayıbdır.

O biri evdəsə vəslin ləzzəti

Vaxtın özünü də ayaqlayıbdır.

Qoy zaman ölçüsü zamanın olsun,

Bu ölçü düz gəlmir istəyimizə.

Gün var ki, ildən də uzundur, uzun,

İl var ki, gündən də qısadır bizə.

B.Vahabzadənin 12 cildliyinin hazırlanmasında müstəsna xidmət göstərən professor Ramazan Qafarlı yazır: “Şairin poetik yaradıcılığının, dramaturgiyasının leytmotivini təşkil edən vətən sevgisi, milli istiqlal, ana dili, mənəviyyat, haqq-ədalət və b. önəmli ictimai, bəşəri problemlər onun çoxşaxəli publisistikasında – məqalə, çıxış, məktub və müsahibələrində də eyni vətəndaşlıq mövqeyindən bədii-emosional vüsətlə qaldırılır.” Həm bu 12 cildliyin, həm də B.Vahabzadənin seçmə şeirlərindən ibarət olub, jurnalistikamızın hörmətli nümayəndəsi Ələddin Əsədzadənin tərtibində keçən il işıq üzü görən “Örtmə pəncərəni” kitabının xeyir-duaçısı, millət vəkili, fəlsəfə doktoru Cavanşir Feyziyev adı çəkilən sonuncu kitaba yazdığı ön sözdə belə bir fikir söyləyir: “Bəxtiyar Vahabzadə bir mütəfəkkir sənətkar olaraq …qətiyyətli, özünə inamlı və həqiqətə sadiqdir.” Doğrudan da, mütəfəkkir şairimizin yaradıcılığında zaman, məkan və poetik ovqat üçlüyü olayın mahiyyət və məzmununa əlavə çalarlar gətirir. Sevgilinin sevgilisindən küsməsi Günəşin gündüzündən küsməsi təsirini bağışlayır:

Bu nə yoldur?

Dolanır tərsinə süzgün Günəşim.

Bu nə yoldur o tutub?

Dön geri, tez dön, Günəşim!

Sevgilimdən küsüşüb gen düşəli,

Günbatandan doğur hər gün Günəşim!

B.Vahabzadə kainatın varlığını sevgidə gördüyü üçün məhəbbəti, arzunu, şair sözünü və zamanı əbədi hesab edir:

Qocaldır insanı, qocaldır zaman…

Ürəyin atəşi, közü qocalmır.

Dağları, daşları qocaldan zaman

Bilmirəm, bəs niyə özü qocalmır?

Getdi baharımız, yer qışa qaldı,

Düzlər qara qaldı, yağışa qaldı.

Bizimki bir quru baxışa qaldı,

Neyləyək?.. – Arzunun gözü qocalmır.

Bəxtiyar, düşünək biz dərin-dərin…

Xəyallar möhtəşəm, arzular şirin.

Əsil sənətkarın, əsil şairin

Özü qocalsa da, sözü qocalmır.

Şair elə şair olduğu üçün məhəbbət, arzu və zaman sonsuzluğunda ağıl-hiss hədd və sınırlarını gördükdə heyrətlənir:

Gah ağlıma uydum, gah da könlümə…

Ürək bir tərəfdə, baş bir tərəfdə.

Qəlb iki qansızın arasındadır,

Zaman bir tərəfdə, yaş bir tərəfdə…

Bir yandan da yaş ilə ölçülən zamanla ölçüyəgəlməz zaman arasında qaldığından hər şeyin bir tərəfdə olmasını arzulayan şair əslində ölçüsüzlüyə can atır – “bir salama dəyməyən eşqin” üzərindən keçib dünyanı yaşadan sevgiyə üz tutur, çox sevdiyi doğma Azərbaycanı ilə qovuşub əbədiyyətə çevrilir…

Tanri qatında yerin uca olsun, Ustad!