Əməkdar memar Nərgiz Əsgərzadə

Дата публикации: 02.10.2016 7:59:03

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şəki Regional Mərkəzi gələn ay 35 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşır. Ötən bu müddət ərzində Elmi Mərkəzin fəaliyyəti Akademiyanin Rəyasət Heyətinin təsdiq etdiyi elmi-tədqiqat işlərinin planlarına uyğun həyata keçirilmiş, görülən işlərin nəticələri Rəyasət Heyətinin geniş iclasında müzakirə edilmiş və qəbul olunmuşdur. Başlanğıcda Fizika İnstitutunun bir laboratoriyası kimi fəaliyyətə başlayan Elmi Baza artıq 20 ilə yaxındır ki, Elmi Mərkəz kimi fəaliyyət göstərir. Bu gün yeddi laboratoriya və 70 nəfərə qədər işçi çalışır. Bu yazıda biz həmin laboratoriyalardan yalnız biri – “folklorşünaslıq və el sənətləri” laboratoriyasının fəaliyyətindən və bu laboratoriyadan ötrü əlindən gələni əsirgəməyən bir İnsanda söhbət açmaq istəyirik. “Folklorşünaslıq və el sənətləri” laboratoriyası fəaliyyəti Elmi Mərkəzin çox hörmətli, ağbirçək qadını olan, hamının hörmətini qazanmış, respublikamızın əməkdar memarı Nərgiz xanımın adı ilə bağlıdır desək yanılmarıq. Nərgiz xanım Elmi Mərkəzin Elmi İşlər üzrə direktor müavini işlədiyi vaxtlarda həmin laboratoriyanın ixtisaslı mütəxəssislərlə təmin olunmasında müstəsna rol oynamışdır. Xatırladaq ki, bu laboratoriyaya bir müddət tanınmış pedaqoq filologiya elmləri namizədi, mərhum şair Nurpaşa Hümmətli rəhbərlik etmiş, sonralar onu filologiya elmləri namizədi Ulduz Mürşüdova əvəz etmişdir. Nərgiz xanımın bir təcrübəli mütəxəssis kimi bu laboratoriyanın fəaliyyətində geniş, əhatəli, işgüzar təklifləri sayəsində, bir çox sahələrdən, kəlağayıçılıq, yun corabların növləri, adları, Şəki memarlığının milli xüsusiyyətləri və s. haqqında xeyli məqalələr dərc olunmuşdur. Nərgiz xanım Elmi Mərkəzdə aparılan işlərlə yanaşı şəhərin ictimai işlərində də yaxından iştirak etmiş, uşaq evinin kollektivi ilə uzun müddət sıx əlaqə saxlamış diqqət və qayğısını kimsəsiz balalardan əsirgəməmişdir.

Onun 2007 il avqustun 1-də səhhəti ilə əlaqədar ərizə yazıb işdən çıxmasına mərkəzin kollektivi çox təəssüfləndi. Elmi Mərkəzdə 17 illik fəaliyyətindən sonra onun yoxluğunu hiss etməmək mümkün deyil. Azərbaycanın Əməkdar memarı, həmyerlimiz Nərgiz Saleh qızı Əsgərzadə hazırda Bakıda yaşasa da, kollektivimiz onunla daima əlaqə saxlayır.

Nərgiz Əsgərzadə 1926-cı ildə Bakıda müəllim ailəsində dünyaya göz açıb. Atasının Bakıya köçməsinin çox qəribə tarixçəsi var. Gənc yaşlarında Salehin yaxşı tütək çalmağı varmış. Müsavat höküməti yenicə qurulan vaxtlar idi. Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov gənc respublikanı qarış-qarış gəzir, yeni yaratdığı orkestr üçün ifaçılar toplayırdı. Şəkidə bir dəmirçi dükanının qabağından keçendə tütək səsinə ayaq saxlayır. Bir gəncin çalğısı onu tutur. Yaxınlaşıb oğlandan soruşur ki, klarnetdə də çala bilərmi? “Hə” cavabını aldıqdan sonra dahi bəstəkar gənc Salehi və onun yaxın qohumu, tarı gözəl ifa edən, gələcəyin böyük aktyoru İsmayıl Osmanlını da özü ilə Bakıya aparır. Lakin onların orkestrdəki fəaliyyətinə Müsavat hökumətinin süqutu ilə son qoyulur, ifaçılar pərən-pərən düşür. Nərgiz xanımın atası Saleh əvvəlcə fəhlə fakultəsinə yazılıb oranı bitirir, sonra isə universitetin riyaziyyat şöbəsinə daxil olur. O, indiki Neft Akademiyasının (o vaxtlar Texniki Universitet adlanırdı) ilk ali riyaziyyat müəllimlərindən idi. 36 il həmin ali məktəbdə dərs deyen Saleh müəllim, Azərbaycanda ilk riyaziyyat dərsliklərini hazırlasada, onların işıq üzü görməsinə nail ola bilmir. Buna da səbəb 1937-ci il represiyası idi. O illərin qara kölgəsi Saleh müəllimgilin ailəsinin üzərini də çökür: Nərgiz xanımın əmisi Mövsüm Əsgər oğlunun nahaqdan günahlandıraraq tutulması yaxınların, doğmaların arzularının qarşısına sədd çəkir. Nərgiz xanım həmişə öz anası və ailəsi haqqında həyəcanla danışır. Həmidə xanım (Nərgiz xanımın anası) bacarıqlı ədəbiyyat müəllimi kimi Bakı kəndlərində qadın savadsızlığının ləğv olunmasında fəal iştirak edib. Bir çox görkəmli ziyalının, o cümlədən, xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin müəllimi olub. Həmidə xanım ailəsində beş övlad böyüdüb tərbiyə edib: Çingiz, Nərgiz, Ruhəngiz, Firəngiz, Pərviz (əfsuslar olsun ki, ailənin sonuncu övladı Pərviz çox erkən yaşlarında, hələ aspiranturada təhsil alarkən dünyasını dəyişib). Nərgiz xanım kövrəlməmiş kiçik qardaşını xatırlaya bilmir: “Pərviz çox istedadlı idi. Onun böyük gələcəyi vardı. Təəssüf ki, bəzən həyat çox amansız rəftar edir insanlarla. Qardaşımı çox tez itirdik. Amma həyat dərd verdiyi kimi hiss etditmədən onun üstünə sağalda çəkir. Yaxşı ki, Tanrı bizə yaradıcılıq qabiliyyəti bəxş edib”.

Bakıda və digər iri şəhərlərdə fəaliyyət göstərən əksər Şəki ziyalıları kimi Nərgiz xanım da adətən yay istirahətini doğma yurdunda keçirər və hər dəfə də Elmi Mərkəzə baş çəkər, onun fəaliyyəti ilə maraqlanardı. Onun mərkəzimizə hər gəlişini biz əlamətdar bir hadisə kimi qarşılayar və bu gəliş kollektivimizdə ruh yüksəkliyinə səbəb olardı. O vaxtlar milli oyanış illərinin başlanğıcı kimi respublikada qədim adət-ənənələrin qorunub saxlanması, müstəqilliyə doğru ilk addımlar atılan vaxtlarda bizim kollektivdə hər həftə bir seminar keçirilir, hərə öz müzakirə mövzusuna aid öz fikrini sərbəst və çəkinmədən söyləyərdi. Belə seminarlardan birində təsadüfən Nərgiz xanım da iştirak edirdi. O, bu seminarda müharibə illərinin ağır vaxtına aid o illərin yaşlı ailə başçılarının davranışından, onların heç bir təhsili, savadı olmadığı halda böyük bir nəslin idarə olunmasında göstərdikləri qabiliyyət və bacarıqları haqda elə maraqlı faktlar danışdı ki, hamının rəğbətini qazandı. Bununla yanaşı, Şəki xan sarayında bir neçə dəfə aparılan təmir işlərində onun bir mütəxəssis kimi yaxından iştirakı və eyni zamanda el sənətləri sahəsində mükəmməl biliyə malik olması məni məcbur etdi ki, çox təkidlə ona Şəkiyə köçüb öz evlərində yaşamağı və Elmi Mərkəzdə Elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsində işləməyi təklif edim. Iki ilə yaxın aramızda aparılan danışıqlardan sonra o, çox çətinliklə Bakıda Nizami muzeyində işlədiyi direktor müavini vəzifəsindən çıxıb, Şəkiyə gəlməyə razılıq verdi. Nərgiz xanım Şəkiyə gələndən sonra Elmi Mərkəzin fəaliyyətində xeyli canlanma yarandı, folklorşünaslıq və el sənətləri laboratoriyasında bir – birinin ardınca xeyli kitablar və məqalələr çap olunmağa başlandı. Şəki folklorunun toplanması, regionda yaşayan azsaylı xalqların folklorunun öyrənilməsi, elmi kadrların hazırlanması işləri günün tələbləri səviyyəsinə qaldırıldı. Iki nəfər aspirant namizədlik dissertasiyası müdafiə etdi. Bir nəfərin elmi işi müdafiəyə təqdim edilib, bir nəfər dissertant isə öz elmi işini tamamlamaq üzrədir. Bu qeyd olunan uğurların hamısında Nərgiz xanımın çox böyük xidmətləri olub.

O, Elmi Mərkəzə öz zəngin arxivini təhvil verib. Arxiv materialları içərisində çox qiymətli məlumatlar vardır ki, onlar gələcək araşdırmalarını gözləyir.

Son aylarda səhhəti ilə əlaqəli – gözlərinin bir qədər zəifləməsi səbəbli o, işdən bir az aralansa da biz onu daim kollektivin üzvü hesab edir, onun zəngin təcrübə və biliyindən istifadə etmək fikrindəyik.

Nərgiz xanıma uzun ömür, can sağlığı arzusuyla bu qısa sətirləri tamamlayır və onun haqqında bundan sonra da silsilə məqalələr dərc etmək ümidi ilə yaşayacağıq.

Şəki Regional Elmi Mərkəzinin elmi katibi, geologiya-mineralogiya elmləri namizədi

Hüseyin Mustafabəyli Nərgiz xanım haqqında: